Genetyczna analiza śladów kryminalistycznych - terminologia

 

Kryminalistyka zajmuje się badaniem przestępstw in concreto, czyli podstawą do wszczęcia czynności zarówno procesowych jak i kryminalistycznych są ślady kryminalistyczne. Praca technika kryminalistyki polega właśnie na dokładnym zbieraniu oraz zabezpieczaniu tych śladów. Mówi się, że jeżeli nie ma śladów to nie ma również przestępstwa lub było to przestępstwo doskonałe. Oczywistym jest, że często nie wykrycie sprawcy jest tylko winą czynnika ludzkiego. Jak zauważają Grażyna i Włodzimierz Kędzierscy „pierwsze definicje były właściwie enumeratywnymi wyliczeniami obiektów, które należało uznać za ślad kryminalistyczny. Zawierały one większą lub mniejszą liczbę elementów, jednak nie były w stanie objąć całego katalogu śladów”. Takie definicje zostały opracowane między innymi przez Hansa Grossa, który uznał, że wszelkie odciski i odbicia w podatnym na to materiale mają związek z czynem. Kolejną osobą, która opracowała jedną z definicji był Carl Liebig, który posługiwał się określeniami „przedmiotów użytych do czynu” oraz „wszystkich przedmiotów, które znalazły się dodatkowo lub zostały pozostawione”.Na przestrzeni lat definicje te ulegały ewolucji. Kolejnym stopniem rozwoju pojęcia jakim jest ślad kryminalistyczny było uznanie, że takim śladem są również wspomnienia i pamięć o danym zdarzeniu osoby poszkodowanej lub świadka. Jednym z najbardziej obszernie badanych śladów kryminalistycznych są ślady biologiczne.Śladem biologicznym jest każda substancja organiczna, którą można znaleźć na ludzkim ciele lub innych przedmiotach. Źródłem takiego śladu może być zarówno człowiek jak i zwierzę. Co ważne, dzięki śladowi biologicznemu można uzyskać informacje na temat ofiary, ale również istnieje duża szansa, że uzyskane zostaną informacje na temat tego co się właściwie wydarzyło. Ślady biologiczne zabezpieczane są zazwyczaj na miejscach przestępstw takich jak zabójstwo, działania na tle seksualnym czy też rozboje, ale również kradzieże i kradzieże z włamaniem. Ślady tego typu zabezpieczone na miejscach zdarzeń odgrywają znaczącą rolę w prowadzonych postępowaniach karnych dotyczących na przykład terroryzmu czy handlu ludźmi. Materiał biologiczny pobierany na miejscu zdarzenia jest różny, możemy wyróżnić: wydzieliny takie jak ślina, krew miesiączkowa czy sperma; krew; włosy, kości, zęby czy też sierść; tkanki miękkie i tkanka skórna oraz ciałko szkliste, które stanowi 2/3 objętości gałki ocznej, składające się w 99% z wody.
Istnieje kilka metod ujawniania śladów biologicznych. Przede wszystkim jest to metoda wzrokowa, kolejna jest metoda optyczna polegająca na użyciu oświetlenia ultrafioletowego, czy też podczerwieni, ale może to nastąpić również w świetle dziennym bez pomocy specjalistycznych urządzeń. Pozostałe metody to chemiczna, przy użyciu luminalu i papierków testowych ujawnia się ślady biologiczne. Metoda immunochromatograficzna stosowana jest najczęściej w laboratorium, to tam prowadzone są badania biochemiczne, które mają za zadanie na przykład porównać badane tkanki. Ostatnią z metod stosowanych przy ujawnianiu śladów biologicznych jest metoda mieszana, która polega na zastosowaniu kilku z wymienionych wyżej metod podczas jednego ujawnienia. Jednak nie wszystkie ślady są widoczne od razu, często potrzeba użyć do tego metody badań niespecyficznych mających na celu zidentyfikowanie śladu jako materiał biologiczny. Ślady kryminalistyczne, odpowiednio sfotografowane, zabezpieczone, a w późniejszym czasie przebadane i opisane stają się ważnymi dowodami w sprawach karnych.
Podczas prowadzenia badań laboratoryjnych wyszczególnia się badania genetyczne kwasu deoksyrybonukleinowego, czyli inaczej DNA. Opinie biegłych wydawane są na podstawie badań genetycznych, dopiero od 1989 roku uważane za dowód w sprawach prowadzonych przez śledczych. Pierwsza opinia została sporządzona w tym roku przez ekspertów z Centralnego Laboratorium Kryminalistycznego Komendy Głównej Policji z pomocą naukowców z Zakładu Genetyki Człowieka PAN. Jednak genetyka jest najszybciej rozwijającą się nauką, co pozwala na stosowanie co raz to nowszych metod badań, skutkuje to tym, że ślady które do nie dawna były dla większości osób zajmujących się sprawami przestępstw bezwartościowe, nagle stały się podstawą w prowadzonych śledztwach. DNA jest źródłem informacji, jeżeli chodzi o każdy organizm żywy, dzięki takim badaniom można wyszczególnić określone cechy danego organizmu. Badania genetyczne pomagają w zidentyfikowaniu sprawców przestępstw, powiązaniu ich z miejscami, w których te przestępstwa zostały popełnione, badania DNA są niezastąpione również przy identyfikacji zwłok, ustaleniu pokrewieństwa ale również ułatwiają identyfikację osób, które swoją tożsamość ukrywają bądź jej nie pamiętają, ponieważ w wyniku nabytego urazu głowy straciły pamięć.Kwas deoksyrybonukleinowy można podzielić na tak zwane DNA kodujące (geny), które zawierają takie informacje jak budowa białek oraz DNA niekodujące tak zwane śmieci molekularne, czy sekwencyjne. Od lat osiemdziesiątych ubiegłego wieku można zauważyć ogromny postęp w genetyce sądowej. W 1981 roku powstała sekwencja Andersona określona przez Fredericka Sangera. Kilka lat później Alex Jeffreys opracował metodę zwaną DNA fingerpritting, była to metoda genetycznych odcisków palców. Obecnie najczęściej stosowana jest technika Polymerase Chain Reaction (PCR).
Badania genetyczne śladów na miejscach przestępstw obejmują także serologię kryminalistyczną. Jest to dziedzina nauki zajmująca się badaniem, identyfikacją i klasyfikacją płynów ustrojowych jakimi są między innymi krew, pot, mocz i fekalia, ślina, nasienie oraz mleko matki. Serolodzy sądowi biorą również udział w analizach DNA oraz są obecni podczas analiz wzorów plam krwi. Serologia jako nauka została zapoczątkowana przez Karola Landsteinera w 1901 roku, kiedy to odkryte zostały antygeny grupowe krwi oraz czynniki RH. Karol Landsteiner jako pierwszy wprowadził podział ludzkiej krwi na cztery grupy, czyli na: A, B, AB oraz O. Natomiast Ludwik Hirszfeld odkrył prawa dziedziczenia tych grup krwi. W tamtych czasach badania serologiczne pozwalały identyfikować przynależność grupową i na tej podstawie wydawać wyroki. Obecnie badania serologiczne wykorzystywane są do zawężenia kręgu osób podejrzanych. Ślady krwi można ujawnić na takich samych powierzchniach jak resztę śladów, czyli na podłożu, na ciele ofiary oraz sprawcy, na ich ubraniach, na narzędziu użytym do popełnienia przestępstwa oraz w pomieszczeniu. Należy się upewnić, że ujawniony ślad jest śladem krwawym, poprzez wykonanie testu skryningowego, czyli na przykład użycie luminalu, benzydyny czy wykonanie testu Kastle-Mayera polegającego na sprawdzeniu aktywności hemoglobiny we krwi, która wchodzi w reakcję z fenoloftaleiną generując intensywny różowy kolor na próbce. Istnieje jeszcze jeden sposób na sprawdzenie czy zabezpieczony ślad jest krwią, wystarczy dodać wodę utlenioną, ponieważ krew w kontakcie z wodą silnie się pieni. Ślady pochodzenia biologicznego są bardzo nietrwałe, dlatego tak ważne jest ich odpowiednie zabezpieczenie przed zniszczeniem lub kontaminacją.

Angelika Soroka