Ekspertyza i biegli w zakresie kryminologii

Biegły sądowy to osoba, która zostaje wyznaczona przez sąd do wydawania opinii, zakres jego wiedzy musi wykraczać poza normalny poziom wiedzy w danej dziedzinie. Biegli w postępowaniach karnych występują w roli pomocników organu procesowego oraz pomagają w rozstrzyganiu spraw. Ekspertyza wydawana przez osobę powołaną na stanowisko biegłego stanowi szczególne i samoistne źródło dowodowe. Biegłym sądowym, nazywanym po prostu biegłym, może zostać każda osoba, która posiada pełnię praw obywatelskich; ma ukończone 25 lat; posiada odpowiednio poszerzoną wiedzę z jednej z gałęzi nauk jakimi są technika, sztuka czy rzemiosło; nigdy nie była karana. Ponadto taka osoba musi wyrazić chęć zostania biegłym sądowym. Wyjątkiem co do wieku są osoby, które mają zostać biegłym sądowym w zakresie języka migowego. Muszą mieć one ukończone 21 lat oraz posiadać Certyfikat drugi – T2 – tłumacz w zakresie języka migowego. Podczas rozprawy sądowej wyznaczonym biegłym może zostać osoba, która znajduje się na liście biegłych i jest to tak zwany biegły z listy, może być to również osoba posiadająca specjalistyczną wiedze w danym zakresie, czyli biegły ad hoc oraz na stanowisko biegłego w celu wydania opinii może zostać powołana instytucja specjalistyczna lub naukowa, są to tak zwani biegli instytucjonalni.
Biegli sądowi zostali powołani, aby zaświadczyć odpowiednie funkcjonowanie organów wymiaru sprawiedliwości. Sędziowie zwracają się z prośbą o wydanie opinii do biegłych w sprawach, w których posiadanie obszernej wiedzy, wykraczającej poza podstawowe informacje jest wymagane. Ułatwia to sędziom wydawanie wyroków i orzeczeń. Art.193 Kodeksu postępowania karnego stanowi, że „§ 1. Jeżeli stwierdzenie okoliczności mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy wymaga wiadomości specjalnych, zasięga się opinii biegłego albo biegłych. § 2. W celu wydania opinii można też zwrócić się do instytucji naukowej lub specjalistycznej. § 2a. Do instytucji naukowej lub specjalistycznej oraz do osób, które biorą udział w wydaniu opinii tej instytucji, stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące biegłych. § 3. W wypadku powołania biegłych z zakresu różnych specjalności, o tym, czy mają oni przeprowadzić badania wspólnie i wydać jedną wspólną opinię, czy opinie odrębne, rozstrzyga organ procesowy powołujący biegłych”.Sędzia ma obowiązek zasięgnięcia opinii biegłego sądowego w sprawach, w których stwierdzenie okoliczności wymaga posiadania specjalistycznej wiedzy.
Jak przedstawia to Tadeusz Hanausek w jednej ze swoich publikacji, ekspertyza to „zespół czynności badawczych, wymagających wiadomości specjalnych i dlatego wykonywanych przez biegłego na zlecenie organu procesowego i zakończonych opinią mogącą mieć charakter dowodu w procesie”. Biegli sądowi, którzy zostaną powołani przez sąd do wydania ekspertyzy muszą przeprowadzić szereg czynności badawczych, do tego właśnie celu potrzebna jest ponadprzeciętna wiedza. Przedmiotem ekspertyzy może być dowolne zagadnienie dotyczące jednej z dziedzin nauki, sztuki czy też rzemiosła. Zakres ekspertyzy zostaje określony poprzez przedstawienie szczegółowych pytań oraz wskazanie materiału z jakiego ma zostać sporządzona ekspertyza. Wykonując zleconą przez sąd ekspertyzę, biegły nie powinien wykraczać poza jej zakres. Jeżeli zauważy, że istnieje potrzeba rozszerzenia zakresu ekspertyzy, powinien zwrócić się z wnioskiem do organu procesowego. Taką możliwość gwarantuje mu treść art. 193 § 3 K.P.K.Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 stycznia 2005 roku nadzór nad pracami biegłego ma prezes sądu okręgowego. Może on również zwolnić biegłego z pełnionej przez niego funkcji w trzech przypadkach: przede wszystkim na jego prośbę; kolejnym powodem może być utracenie przez biegłego warunków do pełnienia powierzonej funkcji lub kiedy stwierdzono, że nie posiadał on odpowiednich kwalifikacji już w momencie wydawania ekspertyzy. Zwolnienie może nastąpić również w wyniku zaniedbania ze strony biegłego, jednak w każdym z tych przypadków biegły powinien zostać wysłuchany przez prezesa sądu okręgowego, chyba że jest to niemożliwe.
Ekspertyzy można podzielić ze względu na zakres wiedzy kryminalistycznej, a mianowicie występują ekspertyzy kryminalistyczne, przy wydawaniu których wiedza z zakresu kryminalistyki jest niezbędna; ekspertyzy niekryminalistyczne mające niewielki związek z kryminalistyką i są to na przykład ekspertyzy medyczno-sądowe czy psychiatryczne; ekspertyzy niekryminalistyczne niemające zupełnie związku z wiedzą z zakresu kryminalistyki. Ekspertyzy w większości wykonywane są przez jednego biegłego, zdarza się jednak, że nad pewnymi zagadnieniami musi pracować grupa biegłych posiadających wiedzę z tej samej specjalności, taka ekspertyza nazywana jest ekspertyzą zespołową. W przypadku ekspertyz, które wydawane są przez biegłych z różnych dziedzin, określa się ją ekspertyzą kompleksową. Zdarza się, że wydana ekspertyza jest niepełna lub niejasna dla organów procesowych, w takiej sytuacji biegły ma obowiązek wydać opinię uzupełniającą lub powoływani są inni biegli, którzy wydają opinię powtórną. Jeżeli ekspertyza powtórna nie jest zgodna z wcześniej wydaną, powołuje się biegłego, który posiada większe doświadczenie i wydaje on kolejną ekspertyzę z materiałów poprzednio dostarczonych przez organy procesowe, ale także dostarczane są mu dwie poprzednie ekspertyzy. Takie działanie potocznie nazywane jest superekspertyzą.

Angelika Soroka