Eksperyment kryminalistyczny

Zgodnie z artykułem 211 Kodeksu postępowania karnego możliwe jest przeprowadzenie eksperymentu mającego na celu ustalenie przebiegu całego zdarzenia lub jego poszczególnych fragmentów. Należy jednak podkreślić, że eksperymentem nie są żadne badania doświadczalne, które są przeprowadzane przez biegłych, czy też organy śledcze zajmujące się prowadzeniem postępowania przygotowawczego. Wcześniej obowiązujący Kodeks Karny nie regulował działania eksperymentu procesowego jako czynności dowodowej, dlatego korzystano z artykułu 233 §2 Kodeksu Karnego i interpretowano go w taki sposób aby możliwe było stosowanie eksperymentu procesowego. L. Schaff uważał, że eksperyment procesowy jest równie ważną czynnością procesową jak fotografowanie kryminalistyczne, natomiast A. Kamieński i W. Kubala uważali, że eksperyment kryminalistyczny jest niczym innym jak czynnością techniczno-kryminalistyczną, a jego wyniki mogą być uważane za dowody w sprawie tylko wówczas gdy eksperyment zostanie przeprowadzony w formie oględzin miejsca i rzeczy. Eksperyment procesowo kryminalistyczny składa się z dwóch form badań jakie można przeprowadzić, czyli z doświadczenia i odtworzenia przebiegu zdarzeń. Doświadczenie to nic innego jak wywołanie określonych skutków w ramach prowadzenia badań nad śladem. Odtworzenie, czy inaczej rekonstrukcja jest to dokładne odwzorowanie kolejności zdarzeń na miejscu zdarzenia przez pokrzywdzonego lub podejrzanego. Rekonstrukcja ma również za zadanie potwierdzić lub zaprzeczyć, czy przedstawiona sytuacja mogła mieć miejsce i czy pokrywa się to z zabezpieczonym materiałem dowodowym. Obie te formy przeprowadzania eksperymentu procesowego są ze sobą powiązane i bardzo często występują łącznie. Według Stefana Rybarczyka materiał dowodowy, który został już zabezpieczony lub pewne założenia, jakie mają śledczy na temat wersji zdarzenia są pewnego rodzaju eksperymentem procesowym, ponieważ „sprawdzanie” należy rozumieć również jako badanie i poznawanie. Celem przeprowadzania eksperymentów procesowych jest uzyskiwanie wiedzy potrzebnej do sprawdzenia lub uzasadnienia podanej wcześniej tezy ogólnej. Dokładniej jest to sprawdzanie zebranych dowodów w formie zeznań świadków, sprawdzanie innych wersji śledczych opartych na materiałach dowodowych oraz na doświadczeniu i wiedzy organów prowadzących dochodzenie oraz poznanie jakie zależności zachodzą pomiędzy rzeczami, a zjawiskami. Eksperyment procesowy jest czynnością sprawdzającą, pozwala rozwiać wszelkie powstałe w toku sprawy niejasności. Podczas przeprowadzania eksperymentu procesowo-kryminalistycznego najczęściej sprawdzane są takie rzeczy jak widoczność sprawcy w określonych warunkach: słyszalność dźwięków, w tym rozmów; możliwości wykonania pewnych czynności; przebieg całego bądź kawałka zdarzenia oraz sposób w jaki powstały zabezpieczone wcześniej ślady kryminalistyczne. Okolicznościami sprzyjającymi przeprowadzeniu eksperymentu są przede wszystkim wątpliwości w sytuacji niezgodności zeznań z działaniami sprawcy; okoliczności mają istotne znaczenie dla sprawy; występuje duże prawdopodobieństwo, że zastosowanie wizji lokalnej pomoże ustalić prawidłowość zdarzenia oraz wyjaśnione zostaną wszelkie wątpliwości, które nagromadziły się podczas prowadzenia czynności. Mogą również wystąpić przeciwwskazania co do przeprowadzenia eksperymentu procesowego, a więc niedopuszczalne jest aby eksperyment stwarzał zagrożenie dla życia lub zdrowia osób biorących w nim udział; taki eksperyment nie może również godzić w godność osobistą człowieka; w eksperymencie nie może brać udziału i pokrzywdzony i sprawca, muszą się odbyć w takim przypadku dwa eksperymenty; jeżeli eksperyment generuje większe straty niż zyski, to również nie może zostać przeprowadzony; nie może być dokonywany na zwłokach, chyba że prokurator wyrazi na to zgodę, a udział w takim eksperymencie weźmie biegły medycyny sądowej.
Każdy eksperyment przeprowadzany jest po odpowiednim przygotowaniu, a obejmuje ono przede wszystkim analizę materiałów zgromadzonych do tej pory oraz dowodów zabezpieczonych na miejscu zdarzenia; powinien zostać określony cel tego eksperymentu oraz możliwości jego wykonania; powinno zostać wskazane miejsce, czas, warunki oraz liczba osób jaka weźmie udział w eksperymencie; przygotowywane zostają rekwizyty i inne środki techniczne oraz zabezpiecza się miejsce w odpowiedni sposób z pomocą organów procesowych. Określona zostaje ilość prób, jakie należy przeprowadzić, przygotowywane są również pytania do osób biorących udział w eksperymencie. Prowadzący przygotowując plan działania i przebiegu eksperymentu powinien zawrzeć w nim przede wszystkim czynności przygotowawcze oraz czynności wykonywane na miejscu przeprowadzenia eksperymentu, pozwoli to uniknąć wszelkich nieporozumień, ponieważ odpowiednio przygotowany plan jest gwarancją sukcesu przebiegu całego eksperymentu procesowo-kryminalistycznego.
Eksperyment procesowo-kryminalistyczny powinien zostać przeprowadzony z zachowaniem wszelkich obowiązujących zasad wynikających z prawa procesowego. Najważniejszą zasadą jest, aby warunki w jakich eksperyment zostanie przeprowadzony były jak najbardziej zbliżone do tych w jakich nastąpiło zdarzenie, będzie to miało duży wpływ na efekt całego eksperymentu. Kolejną ważną kwestią jest sprawdzenie, czy wszystkie osoby biorące udział w eksperymencie są już na miejscu. W momencie, kiedy wszyscy obecni są już na miejscu należy powiadomić ich o ich uprawnieniach i obowiązkach wynikających z artykułu 300 Kodeksu postępowania karnego. Cały sprzęt i rekwizyty powinny zostać przygotowane a następnie powinna zostać ustalona kolejność przeprowadzenia doświadczeń. Należy dopilnować, aby wszystko odbyło się zgodnie z przygotowanym dużo wcześniej scenariuszem. Niewłaściwe zorganizowanie całego eksperymentu może źle wpłynąć na jego wyniki. Obiektywne wyniki zapewnia przeprowadzenie kilku prób w różnych wariantach zdarzeń. Doświadczenie należy poprowadzić w taki sposób, aby wszyscy uczestnicy, w tym organ procesowy, mieli możliwość bezpośredniej obserwacji. Osoba prowadząca ma za zadanie dopilnować, aby wszystkie szczegóły oraz wyniki prowadzonego eksperymentu zostały należycie udokumentowane. Osoby biorące udział w eksperymencie procesowym, mają zapewnioną możliwość składania wniosków i oświadczeń, które zostaną zawarte w końcowym protokole.
Odpowiednia rejestracja przebiegu eksperymentu procesowo-kryminalistycznego i uzyskanych w wyniku jego przeprowadzenia wyników badań odgrywa kluczową rolę, jako że jest on uznawany za czynność niepowtarzalną. Z przeprowadzonego eksperymentu musi zostać spisany protokół co zostało określone w artykule 143 § 1 pkt. 5 Kodeksu postępowania karnego a jego treść dokładniej opisana została w artykułach 148, 150 oraz 151 k.p.k.. Wcześniej wspomniany protokół składa się z trzech części, a mianowicie z części wstępnej, części opisowej, części końcowej oraz dokumentacji dodatkowej. Część wstępna składa się z prawidłowego nadania numeru sprawie, następuje oznaczenie miejsca i czasu kiedy został przeprowadzony eksperyment, wszystkie dane osób biorących w nim udział włącznie z podaniem stopnia oraz nazwy jednostki w jakiej stacjonują, w protokole zawarta jest również pełna lista uczestników z opisem jaką rolę pełnili podczas eksperymentu, zawarta jest informacja o udzieleniu informacji świadkom na temat odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań, uczestnicy są powiadomieni o fakcie nagrywania całości eksperymentu, co również zawarte jest w pierwszej części protokołu, ponadto zapisany zostaje cel eksperymentu oraz wskazane są wątpliwości, które wyniknęły w trakcie prowadzenia eksperymentu. Część opisowa protokołu obejmuje dokładny opis warunków, w jakich eksperyment zostanie przeprowadzony, powinny zostać uwzględnione warunki atmosferyczne, czas i miejsce, protokół powinien zawierać również opis wszystkich zmian warunków, jakie nastały podczas prowadzenia eksperymentu, w protokole znajduje się również chronologiczny opis przebiegu wszystkich czynności, jakie zostały dokonane w toku eksperymentu oraz szczegółowy opis wyników oraz sposobu utrwalenia każdego z przeprowadzonych doświadczeń, jeżeli zostały ujawnione nowe okoliczności, czy dowody w sprawie to ich opis również znajduje się w protokole, podobnie jak treści z przesłuchań. W części końcowej protokołu znajdują się wszystkie poprawki i uzupełnienia, jakich dokonano w tekście na przykład opisu zeznań, ewentualne zarzuty co do treści protokołu, podpisy wszystkich uczestników eksperymentu oraz czas jego zakończenia. Jeżeli natomiast chodzi o dokumentację dodatkową to są to wszelkiego rodzaju tablice fotograficzne, szkice, nagrania na taśmach lub innych nośnikach cyfrowych oraz notatki urzędowe. Wyniki przeprowadzonego eksperymentu powinny być przewidywalne, zdarza się jednak, że w trakcie wychodzą na jaw nowe okoliczności sprawy, które całkowicie zmieniają bieg postępowania sądowego.

Angelika Soroka