Protokół oględzin

 

Ogólne zasady przeprowadzania oględzin zostały określone w Kodeksie postępowania karnego, w rozdziale 23, od art. 207 do art. 210. Jest tam między innymi mowa o zabezpieczaniu śladów nietrwałych, oględzinach zwłoki ich sekcji oraz o oględzinach ciała. Oględziny są wykonywane nie tylko za pomocą wzroku, chociaż tak to właśnie może wyglądać. Najważniejsze jednak jest spostrzeganie danego miejsca zdarzenia czy przedmiotu, a spostrzeganie odbywa się za pomocą wszystkich zmysłów, nie tylko wzroku. Jest to pełen proces psychiczny, pozwalający na poznanie miejsca, rzeczy czy zwłok, powiązanych ze zdarzeniem. Odtworzenie przebiegu zdarzenia do jakiego doszło pozwala ustalić, czy do przestępstwa właściwie doszło i jeżeli tak to kto je popełnił, dlatego oględziny są najważniejszą czynnością jakiej należy dokonać na miejscu zdarzenia. Podczas oględzin utrwalane są obiekty poddawane oględzinom na przykład za pomocą fotografii kryminalistycznej, a wszystkie dowody zostają odpowiednio zabezpieczone w hermetyczne i sterylne opakowania, aby nie doszło do ich zanieczyszczenia. Najstarszym schematem, który sprawdza się również obecnie jest zastosowanie reguły siedmiu złotych pytań kryminalistyki. Są to krótkie pytania obejmujące cały kompleks zagadnień potrzebnych do wykrycia sprawcy, a więc: co? – czyli określenie rodzaju zdarzenia; gdzie? – teren w jakim doszło do zdarzenia; kiedy? – orientacyjny czas w jakim doszło do zdarzenia; jak? – przebieg zdarzenia; czym? – ustalenie przedmiotu użytego podczas zdarzenia; dlaczego? – czyli jaki był motyw sprawcy oraz kto? – określenie osób biorących udział w zdarzeniu. Siedem złotych pytań pomaga w ustaleniu, jaki był typ zdarzenia, jakie były okoliczności jego wystąpienia, jaki był motyw sprawcy oraz kim ten sprawca był. Obecnie schematy działania mają to samo zadanie, ustalić co tak naprawdę się stało oraz mają pomagać w uporządkowaniu zadań i działań dla prowadzących śledztwo funkcjonariuszy. Podczas oględzin ustalane są najważniejsze fakty, takie jak droga dojścia i odejścia sprawcy, punkt wejścia i wyjścia, droga jaką sprawca dotarł na miejsce zdarzenia, czym posłużył się przy dokonaniu przestępstwa, sposób, w jaki się poruszał oraz punkt centralny zastanego miejsca zdarzenia. Poza tym ustala się również czas trwania zdarzenia, czas jaki osoba spędziła na miejscu oraz w jakim czasie w tym miejscu się znalazła, ustalane są możliwe motywy działalności sprawcy, stopień trudności działań jakich się podjął. Ponadto powinna zostać ustalona liczba potencjalnych sprawców i ich rola podczas zdarzenia. Osobą prowadzącą oględziny na miejscu zdarzenia jest zawsze organ procesowy, a więc sąd, prokurator lub policjant pionu dochodzeniowo-śledczego. Często podczas oględzin potrzebna jest pomoc osób trzecich, takich jak biegli, konsultanci czy specjaliści z określonych dziedzin. Organ procesowy decyduje o przeprowadzeniu oględzin, ale również może zadecydować o odstąpieniu ich przeprowadzenia. Jednak przed podjęciem takiej decyzji organ procesowy powinien ustalić kilka ważnych faktów, a mianowicie czy na miejscu zdarzenia pozostawione zostały ślady, czy to zdarzenie skutkowało pozostawieniem śladów na osobie oraz czy przeprowadzenie oględzin będzie pomocne przy wyjaśnianiu okoliczności w jakich doszło do zdarzenia. W artykule 207 §1 Kodeksu postępowania karnego wymienione są dokładnie obiekty, które mogą zostać poddane oględzinom, są to miejsce, osoba oraz rzecz. Z kolei w artykule 209 k.p.k. wymienia się, że oględziny zwłok muszą być zawsze przeprowadzone co nakłada pewien obowiązek na organy procesowe prowadzące postępowanie w sprawie ujawnienia szczątków ludzkich. Właśnie one stają się poprzez ten zapis, czwartym przedmiotem/kategorią oględzin. Sformułowanie „oględziny” zostało użyte również w kilku innych przepisach Kodeksu postępowania karnego, są to między innymi art. 74 §2 i §3 k.p.k., dotyczą oględzin zewnętrznych ciała oraz innych badań zarówno podejrzanego jak i oskarżonego; art. 192 §1 i §4 k.p.k. dotyczą natomiast oględzin ciała pokrzywdzonego i świadka, a art. 228 §1k.p.k. tyczy się przedmiotów ujawnionych podczas przeszukania. Oględziny są dokonywane w różnych miejscach, od miejsca zdarzenia po laboratorium kryminalistyczne. Są jednak pewne elementy, których oględziny mogą być wykonane tylko na miejscu zdarzenia. Jeżeli oględziny przedmiotów mają zostać przeprowadzone w miejscu innym, niż miejsce ich ujawnienia, to powinny zostać spełnione określone warunki takie jak odpowiednie oświetlenie, zapewnienie temperatury, która nie wpłynie na zabezpieczone ślady czy przedmioty, powinien być zapewniony dostęp do specjalistycznego sprzętu umożliwiającego przeprowadzenie oględzin prawidłowo, kolejnym warunkiem jest nieograniczony czas oraz pomoc osoby posiadającej odpowiednią wiedzę, ponadto powinna być zapewniona odpowiednia higiena i bezpieczeństwo miejsca pracy. Artykuł 6 §2 Kodeksu Karnego stanowi, że „czyn zabroniony uważa się za popełniony w miejscu, w którym sprawca działał lub zaniechał działania, do którego był obowiązany, albo gdzie skutek stanowiący znamię czynu zabronionego nastąpił lub według zamiaru sprawcy miał nastąpić”. Takie określenie czym jest właściwie to miejsce popełnienia czynu, pomogło organom państwowym jakimi są sądy w problemach kompetencyjnych, ale również okazało się pomocne prowadzącym śledztwo policjantom oraz organom procesowym, ponieważ powstała definicja określa jakie miejsca należy poddać oględzinom. Miejsce zdarzenia jest szeroko rozumianym terminem w kryminalistyce, dlatego należy je interpretować jako obszar bezpośredni, na którym działał sprawca; jako miejsce skutku zaistniałej sytuacji oraz jako miejsce, w którym doszło do przygotowania się do przestępstwa przez sprawcę. W kryminalistyce występuje dziesięć zasad dokonywania oględzin, tworzą one pewien system działania organu procesowego. Zastosowanie tych zasad posiada wiele zalet, od usprawnienia w działaniach i organizacji pracy techników kryminalistycznych po właściwe zabezpieczenie ujawnionych śladów. Zasada aktywności odpowiada za dynamiczność zachowania się oraz sprawności i wydolności organów procesowych. Zadania powierzone poszczególnym osobom następują sprawnie i bez większych problemów. Ponadto wszyscy uczestnicy oględzin są nadzorowani i stale sprawdzani, czy zadania, które zostały im powierzone są odpowiednio wykonywane, z należytą starannością. Zasada ekonomiczności polega na tym, że oględziny powinny zostać przeprowadzone w sposób oszczędny i racjonalny, siły i środki zaangażowane w prowadzenie oględzin powinny być adekwatne do zaistniałych potrzeb na miejscu zdarzenia. Taka „oszczędność” wpływa również na stan zdrowia osób zajmujących się prowadzeniem oględzin, ponieważ niektóre ze środków stosowanych chociażby podczas pobierania odcisków daktyloskopijnych, jest szkodliwa dla zdrowia. Zasada ekonomiczności zawarta jest również w artykule 207 §1 Kodeksu postępowania karnego, gdzie napisano, że jeżeli koszt jaki zostanie poniesiony poprzez prowadzenie oględzin znacznie przekroczy straty poniesione w wyniku zdarzenia, można odstąpić od ich przeprowadzenia. Kolejną zasadą jest zasada indywidualności, czyli do każdej jednej sprawy powinno się podchodzić w sposób indywidualny, nie uogólniać jej. Każde oględziny się od siebie różnią, ponieważ występują w nich pewne cechy indywidualne, takie jak obiekt, w którym doszło do zdarzenia, osoby, które brały w tym udział oraz wykonywane przez nie czynności. Chociaż mogłoby się zdawać, że niektóre sprawy są identyczne to jest tak tylko pozornie, ponieważ zawsze występują mniejsze lub większe różnice. Zasada jednoosobowego kierownictwa to po prostu zasada, która mówi o tym, że wszelkimi działaniami na miejscu inkryminowanego zdarzenia zarządza tylko i wyłącznie jedna osoba, może to być prokurator lub policjant pionu dochodzeniowo-śledczego. Następną zasadą jest zasada obiektywności, a więc oględziny powinny zostać przeprowadzone przez osobę bezstronną, niemającą żadnego powiązania z ofiarą lub miejsce zdarzenia. Zasada pisemności polega na tym, że cały przebieg oględzin, krok po kroku powinien zostać odpowiednio spisany ręcznie lub maszynowo na papierze. Nazywa się to protokołem oględzin, jest to rodzaj formularza, który należy odpowiednio uzupełnić, podając prawidłowo wszystkie dane takie jak czas i miejsce wykonywanych czynności, ich przebieg czy podanie wydanych w trakcie prowadzenia czynności postanowień i zarządzeń. Kolejne są zasady planowości i szybkości, tutaj podobnie jak przy zasadzie ekonomiczności liczy się czas i odpowiednie zorganizowanie przeprowadzenia oględzin. Bardzo ważny jest także czas jaki upłynął od momentu zdarzenia do momentu pojawienia się na miejscu odpowiednich służb. Ślady zapachowe mające najkrótszą wytrzymałość powinny zostać zabezpieczone w pierwszej kolejności. Jedną z najważniejszych wymienianych tu zasad jest zasada tajności. Jest ona postulatem nieujawniania wyników oględzin, czyli nie podawania ich do wiadomości publicznej, ale także osobom postronnym, ponieważ może to mieć fatalny wpływ na wyniki prowadzonego śledztwa. Takie informacje mogą zostać ujawnione tylko wtedy, gdy wymagają tego procedury lub względy taktyczne, takie jak na przykład sprowokowanie sprawców do ujawnienia się. Podczas postępowania przygotowawczego chroniona jest jawność pewnych informacji ze względu na ich dowodowość, skuteczność prowadzonych działań policyjnych, ochronę mienia, wystąpienia podejrzenia naśladownictwa oraz ze względu na aspekty wychowawcze. Ostatnią zasadą jest zasada wszechstronności, tak więc wszelkie działa prowadzone przez organy orzecznicze powinny być prowadzone w wielu kierunkach i nie ograniczać się tylko do jednej dziedziny. Precyzując, badania i poszukiwania prowadzone podczas śledztwa powinny być uniwersalne oraz powinny uwzględniać wszelkie nowo pojawiające się informacje, nawet te z pozoru nieistotne.

Angelika Soroka